Tên di sản : Nhà thờ họ Vũ (nơi thờ thần Vũ Năng Triêm)
Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa
Loại di tích :
Di tích lịch sử
Sô quyết định : 415/QĐ-UBND
Giới thiệu
Tóm lại, qua lịch sử xây dựng nhà thờ họ Vũ với những cố gắng của con cháu trong dòng họ, có thể thấy rằng truyền thống đạo lý “Uống nước nhớ nguồn” được phát huy mạnh mẽ. Đây là một niềm tự hào của dòng họ, đồng thời thể hiện nét đẹp trong văn hoá của người Việt, giáo dục đạo đức cho con cháu, anh em họ hàng thuận hoà, đùm bọc nhau trong cuộc sống, hướng theo điều thiện, tránh xa cái ác...Với tấm lòng thành kính, cầu mong tổ tiên che chở, phù hộ để con cháu có cuộc sống an lành, sung túc. Ngày nay, đến tham quan khu di tích, theo thứ tự từ ngoài vào có các công trình: Cổng, Sân, Bình Phong và Nhà thờ.
Cổng: Từ ngoài đường liên thôn vào là cổng đi chung của nhà thờ và hộ dân, trong đó phần đất để đi vào nhà thờ có chiều rộng 2m, phần đất giành cho lối đi vào hộ dân bên cạnh nhà thờ là 1m. Hai bên cổng được xây hai trụ cột, có kích thước chiều cao là 2,2m; chiều rộng 2,6m, có hai cánh cửa được làm bằng sắt. Hai bên tường rào được xây bằng gạch bi, không trát. Toàn bộ diện tích đất đại của nhà thờ được xây tường bao quanh. Cổng của nhà thờ được tính từ phần đất tiếp giáp từ ngõ với sân nhà thờ. Cổng này là hai cánh bằng sắt, mỗi cánh rộng 1,2m, được lắp vào hai bên tường rào bao quanh đất nhà thờ.
Sân: từ ngoài ngõ vào sân chia thành hai khu vực, sân ngoài và sân trong, giáp với nhà thờ. Sân ngoài có kích thước chiều dài là 12,5m; chiều rộng 7,25m, sân này được láng xi măng, bên trên xây bồn hoa cây cảnh và có trục thần đạo đi vào nhà thờ.
Sân trong giáp với nhà thờ được tôn cao hơn sân ngoài một bậc 25cm. Từ trục thần đạo của sân ngoài bước lên có hai trụ vuông 30cm x 30cm, được xây bằng gạch, có kích thước chiều cao 50cm. Trên đỉnh trụ đặt hai nghê chầu bằng đá xanh nguyên khối. Sân này có kích thước chiều rộng 7,6m, dài 7m, được lát gạch đỏ với kích thước 40cm x 40cm. Trên sân có bức bình phong bằng đá và lư hương đá.
Bình phong: Có kích thước chiều rộng 1,97m, chiều cao 2,05m. Bình phong được làm bằng đá xanh nguyên khối, thiết kế theo kiểu cuốn thư. Phần đế bình phong trang trí hoa văn vân mây, ở giữa là chữ Thọ. Phần trên của bình phong, cuốn thư được trang trí lưỡng long chầu vào chữ Phúc, đường gờ chỉ xung quanh trang trí hình kỷ hà, hai bên cuốn thư trang trí đăng đối, một bên là bút long, bên kia là hình bao kiếm, với mong muốn con cháu hiển đạt công danh văn võ toàn tài. Hoa văn được đắp theo đề tài tứ quý (tùng, cúc, trúc, mai). Mặt trước tấm bình phong được đắp hình hổ phù, mặt sau khắc chữ Thọ. Trên đỉnh trang trí hình kỷ hà và lá hoa cúc cách điệu.
Từ sân bước lên nhà thờ là bậc Tam cấp được lát đá xanh nguyên khối và đục nhám bề mặt để chống trượt, mỗi bậc có kích thước chiều dài là 7,6m, chiều rộng 29cm, chiều cao 15,5cm.
Nhà thờ: là ngôi nhà hình chữ Đinh, gồm ba gian tiền đường và hậu cung; toàn bộ công trình nhìn về hướng đông, phía trước là cánh đồng làng, xa xa là dòng sông Kênh Than – con sông đào từ thời Lê Hoàn ở thế kỷ thứ X. Trước mặt nhìn về nguồn nước, nơi khởi thủy của cuộc sống con người với mong muốn con cháu làm ăn phát đạt như nước thủy triều lên.
Tiền đường: được cấu trúc bởi 4 vì kèo kẻ chuyền bằng bê tông giả gỗ tạo thành ngôi nhà 3 gian, với 6 hàng chân cột bằng bê tông giả gỗ. Ở hai vì kèo hồi được làm mỗi vì 6 cột. Hai vì kèo tạo thành gian giữa được trốn cột, quá giang gác vào cột ở bức tường long cốt, tạo cho ngôi nhà thông thoáng, tăng diện tích sử dụng.
Kích thước nhà Tiền đường có chiều dài 7,6m, chiều rộng lòng nhà 4,5m; gian giữa rộng 3,5m, hai gian bên mỗi gian rộng 1,9m. Chiều rộng từ tường hậu đến cột sau rộng 1,1m; chiều rộng từ cột sau đến tường long cốt trước rộng 3,4m. Chiều cao từ nền nhà đến thượng lương là 5,3m, cột cái có chu vi 0,95m, cao 4m. Hiên có kích thước chiều rộng 1,9m, chiều dài 7,6m, với 4 cột hiên bằng bê tông (chu vi cột 0,79m, chiều cao cột 2,8m).
Toàn bộ hệ thống tường nhà được xây bằng gạch, trát vữa, bên trong quét sơn giả ván gỗ thưng rất hài hòa. Phần mái trong hoành tải bằng gỗ, mè bằng gỗ được liệt kín thay ngói. Bên ngoài mái đổ bê tông và ngoài cùng lợp ngói Hạ Long. Bờ nóc, bờ dải được xây đắp bằng gạch và trát vữa để tránh thấm dột cho ngôi nhà. Trên bờ nóc đắp lưỡng long chầu hổ phù đội nhật nguyệt.
Tiền đường được trổ ba cửa ra vào tạo cho ngôi nhà sáng, thoáng mát và thuận tiện trong dịp cúng tế. Cửa giữa có kích thước chiều cao 2,12m; chiều rộng 1,97m, cánh cửa được làm bằng gỗ lim theo kiểu panô, gồm 2 cánh, mỗi cánh lại được ghép từ hai cánh nhỏ bằng bản lề (mỗi cánh nhỏ rộng 0,49m). Hai cửa bên có kích thước chiều cao 2,12m; chiều rộng 1,16m, mỗi cửa có 2 cánh làm bằng gỗ lim theo hệ pano, phía trên khung kính, phía dưới là ván nong. Trong nhà được mở 2 cửa sổ ở tường hồi phía Bắc và phía Nam, mỗi cửa có kích thước chiều cao 1,1m; chiều rộng 0,7m, bên trong làm bằng song sắt, bên ngoài là cánh cửa làm bằng gỗ.
Hiên nhà thờ có chiều dài 7,6m; chiều rộng 1,9m, hàng cột hiên đỡ mái gồm có 4 cột bằng chất liệu bê tông giả gỗ, mỗi cột có kích thước chu vi 79cm, chiều cao 2,8m.
Hậu cung: gồm hai gian nhà được kết cấu dọc, ở giữa là vì kèo bằng bê tông cốt thép và xây gạch, hai đầu xà ngang gác lên tường, hậu cung có kích thước chiều dài 5,1m, rộng 4,3m (gian bên trong dài 2,4m; gian ngoài giáp tiền đường là 2,25m), chiều cao từ nền lên đỉnh nóc là 4,9m; toàn bộ hoành, tải, rui, mè bằng gỗ, mái trong cũng được liệt bằng gỗ, xếp âm dương, phía trên đổ bê tông và dán ngói Hạ Long. Cửa vào hậu cung làm theo kiểu cuốn vòm và để trống (không có cửa), kích thước chiều cao 2,77m, chiều rộng 2,73m. Toàn bộ nền nhà được lát bằng gạch men màu nâu vàng có vân giả gỗ.
Tại tường hậu của Hậu cung được trang trí bức Đại tự và Câu đối bằng gỗ. Đại tự có kích thước chiều dài 1,9m, cao 98cm, được làm theo kiểu cuốn thư, màu sơn vàng, bên trong khắc nổi 3 chữ Hán, chữ màu đen có nội dung “Đức Lưu Quang”. Xung quanh Đại tự chạm khắc rồng lân cách điệu, dưới cùng là mặt hổ phù. Câu đối có kích thước chiều dài 1,97m, rộng 28cm, dày 5cm, được sơn màu vàng, bên trong khắc nổi chữ Hán, chữ màu đen. Xung quanh chạm khắc hoa văn cách điệu. Câu đối có nội dung:
Tổ tông công đức thiên niên thịnh
Tử hiếu tôn hiền vạn đại vinh
Bài trí đồ thờ:
Tại Hậu cung: Được bài trí 3 hương án theo thứ tự từ trong ra ngoài, như sau:
Hương án thứ nhất, có kích thước chiều dài 1,97m, chiều rộng 0,98m, chiều cao 1,16m. Đây là nơi đặt long ngai và bài vị cụ Khởi tổ là Vũ Đình Nghị, trên bàn thờ có bát hương gốm sứ cổ, mâm bồng và một số đồ thờ tự khác.
Hương án thứ 2, có kích thước chiều dài 1,79m, chiều rộng 0,79m, chiều cao 1,17m. Đây là nơi đặt long ngai, bài vị và bát hương thờ Thống lĩnh quân vụ Vũ Năng Triêm tôn thần. Trên bàn thờ còn có mâm bồng, đài nước, đài trầu cũ và các đồ thờ tự khác.
Lớp bàn thứ ba, có kích thước chiều dài 1,77m, chiều rộng 1,06m, chiều cao 1,38m. Đây là nơi đặt ba bát hương thờ bà cô tổ và hai cụ trưởng hai chi họ Vũ, bộ lư hương và chân nến đồng.
Ngoài nhà Tiền đường cũng có hai bàn thờ:
Bàn thờ gian bên trái (tính từ ngoài vào): Đây là một hương án bằng gỗ có kích thước chiều cao 1,06m, chiều rộng 0,77m và chiều dài 1,53m, trên hương án đặt bát hương, lọ hoa và bộ chén nước bằng sứ. Đây là nơi thờ các liệt sĩ và những người trong dòng họ không có người hương hỏa.
Bàn thờ gian bên phải: Đây là một hương án bằng gỗ có kích thước chiều cao 1,06m, chiều rộng 0,77m và chiều dài 1,53m, trên hương án đặt bát hương, lọ ba và bộ chén nước bằng sứ. Đây là nơi thờ các liệt sĩ và những người trong dòng họ không có người hương hỏa.
Nhìn chung: Nhà thờ họ Vũ hiện nay mới được tôn tạo lại, kết cấu kiến trúc bằng bê tông giả gỗ và các vật liệu truyền thống nhưng được xây dựng trong khuôn viên đất của nhà thờ cũ và vẫn còn lưu giữ được những hiện vật của người xưa để lại.
Di vật, cổ vật, bảo vật quốc gia tại di tích:
Bàn thờ 1 (ở trong cùng):
Đại tự; Câu đối, hương án; long ngai; bài vị; cây nến; ống hương; hạc thờ; Mâm bồng;…
Bàn thờ 2 (nhà hậu cung):
Hương án; long ngai; bài vị; ống hương; giá chúc; giá đũa; cây nến thờ…
Bàn thờ 3 (Nhà hậu cung):
Hương án; lư hương; hạc thờ; lọ hoa; bát hương; tam sơn…